ΤΟ ΑΡΘΡΟ

 

  

`

 

 

 

                                                  

 

               ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ►►►

 

ΠαιδΙΑ με ΠροβλΗματα ΣυμπεριφοΡΑς

Ο  ΡΟλος του ΣχολεΙου και της ΟικογΕνειας

 

Τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς θέτουν μία συνεχή πρόκληση στους γονείς, τους δασκάλους, τις υπηρεσίες υποστήριξης και τις Τοπικές  Εκπαιδευτικές Αρχές (Farrell, 1995:vii). Ταυτόχρονα, λαμβάνουν ένα μεγάλο ενδιαφέρον και ανταπόκριση από την κυβερνητική εκπαιδευτική πολιτική, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Αποτελούν μία πραγματικότητα η οποία υπάρχει στη σύγχρονη κοινωνία και έχει το δικό της ρόλο στα σχολεία και την οικογένεια. Η παρούσα μελέτη εστιάζεται στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς ή όπως σήμερα έχει καθιερωθεί παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες (ΣΣΔ) και στοχεύει να διερευνήσει τα προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον. Με βάση αυτή την προοπτική η εργασία θα διαπραγματευτεί ποικίλα ζητήματα, όπως η αποσαφήνιση του πολύπλοκου ορισμού «συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες, η αιτιολογία και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών των παιδιών. Επιπρόσθετα, θα δοθούν προτάσεις για παρέμβαση με στόχο τη βοήθεια των παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς μέσα στα πλαίσια του σχολείου και της οικογένειας.

Λέξεις Κλειδιά: μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς, σχολείο, οικογένεια

Ορισμοσ

Ο ορισμός των συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών (ΣΣΔ) είναι μία «πολύπλοκη» και «διαλογική» διαδικασία η οποία συναντά πολλές δυσκολίες. Το αμάλγαμα των όρων «συναίσθημα» και «συμπεριφορά» παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα για κάποιο ορθολογικό ορισμό και γιατί αυτές οι έννοιες είναι από τις πιο δύσκολες στο εκπαιδευτικό λεξικό. Υπάρχει μία ποικιλία όρων που χρησιμοποιείται για τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς, όπως «διαταραγμένα», «διασπαστικα», «κοινωνικά δυσπροσάρμοστα» κ.ά. Αυτοί οι όροι είναι ανακριβείς, μειωτικοί και υπονοούν ότι η κατάσταση βρίσκεται μέσα στο ίδιο το άτομο.

Δεν υπάρχει ένας αποδεκτός, συνεπής και περιεκτικός ορισμός για τις συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Η προσφυγή σε οποιονδήποτε ορισμό πρέπει να λάβει υπόψη το πλαίσιο και το περιβάλλον μέσα στα οποία τα προβλήματα συμπεριφοράς εμφανίζονται. Στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ο όρος αναφέρεται σε μία ευρεία κατηγορία νέων ανθρώπων –επικρατέστερα σε αγόρια– με ένα ευρύ φάσμα αναγκών, από εκείνους με βραχυπρόθεσμες συναισθηματικές δυσκολίες μέχρι εκείνους με εξαιρετικά προκλητική συμπεριφορά ή με σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες.

Αιτιολογια

Οι μελέτες για την αιτιολογία των συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών χωρίζονται σε δύο μεγάλες σχολές:

ü     η πρώτη εστιάζεται στο ίδιο το παιδί και εξετάζει τους γενετικούς, βιολογικούς και ψυχολογικούς παραμέτρους

ü     η δεύτερη σχολή εστιάζεται σε κοινωνικούς παραμέτρους.

Πιθανοί παράγοντες οι οποίοι μπορούν να θεωρηθούν ως αίτια είναι:

1.      παράγοντες στο ίδιο το παιδί

2.      η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς

3.      παράγοντες μέσα στην οικογένεια

4.      παράγοντες στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου και του σχολείου.

Τα αίτια προέλευσης των προβλημάτων συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα πολλαπλά. Πιθανά αίτια είναι η οικογενειακή μειονεξία, ένας χωρισμός, το υποβαθμισμένο κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας, η κακή εμπειρία στα σχολεία. Επιπλέον, ως αίτια αναφέρονται η  κακοποίηση, η εγκατάλειψη, η κατάχρηση φαρμάκων και αλκοόλ, προβλήματα στην υγεία και η διαφορετική εθνική και φυλετική προέλευση.

ΣκιαγρAφηση των Χαρακτηριστικών Γνωρισμάτων  των Παιδιών με Συναισθηματικές και Συμπεριφορικές Δυσκολίες στο Σχολείο και την Οικογένεια

 

Τα παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες έχουν λάβει επίσημη αναγνώριση στην Αναφορά των Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών μόλις το 1987. Αυτά τα παιδιά εμφανίζονται σε κάθε τύπο και στάδιο του εκπαιδευτικού κόσμου και παρουσιάζονται με διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα και συμπεριφορές στα σχολεία. Είναι τα λιγότερο προβλέψιμα παιδιά και είναι αυτά που παράγουν το μεγαλύτερο άγχος στα ίδια, στους συμμαθητές, τους δασκάλους τους και τους γονείς τους.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς αποτελούν το 8% του μαθητικού πληθυσμού και ότι τα αγόρια ξεπερνούν αριθμητικά τα κορίτσια σε προβλήματα συμπεριφοράς με ποσοστό 6:1.

Μπορούν να διακριθούν τρεις τύποι παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς:

1)     ο πρώτος τύπος περιγράφει παιδιά με προβλήματα, τα οποία προβάλλονται ως αντίδραση σε πρόσφατα άγχη και πιέσεις στη ζωή τους. Τέτοιου είδους δυσκολίες διαρκούν συνήθως μικρό χρονικό διάστημα και με ευαίσθητο χειρισμό μπορούν να υπερνικηθούν,

2)     η δεύτερη ομάδα παιδιών, πιθανόν έχει μεγαλύτερης διάρκειας προβλήματα, τα οποία έχουν βαθύτερα αίτια. Αυτά τα παιδιά απαιτούν μία πιο λεπτομερή αξιολόγηση των αναγκών τους και ταυτόχρονα να δεχτούν παρεμβάσεις από άλλες ειδικότητες,

3)     η τρίτη ομάδα παιδιών, η οποία είναι η μειονότητα των περιπτώσεων, είναι τα περισσότερο διαταραγμένα παιδιά που αντιμετωπίζουν κάποια ψυχιατρικά προβλήματα.

Τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς μπορούν να διακριθούν ως παιδιά που βιώνουν μία αγχογόνα κατάσταση, όπως θάνατο στην οικογένεια, διαζύγιο, αρρώστια, αλλαγή σχολείου κτλ. Ίσως απουσιάζουν από το σχολείο, κάνουν σκασιαρχείο, παρουσιάζουν διαταραχές στο φαγητό ή τον ύπνο, αντιμετωπίζουν προβλήματα αποβολής, εγκεφαλικής παθολογίας, μαθησιακές δυσκολίες, υπερκινητικότητα, διάσπαση προσοχής, χρήση ουσιών και ναρκωτικών. Επίσης, ψυχονευρωτικές και ψυχωτικές διαταραχές (όπως σχολική φοβία, κατάθλιψη, αυτισμό, σχιζοφρένεια) και διαταραχές συμπεριφοράς (όπως επιθετικότητα, προβλήματα πειθαρχίας, νεανική παραβατικότητα, βιαιότητα). Η κακοποίηση, -σωματική, συναισθηματική ή σεξουαλική- σχετίζεται άμεσα με τις συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες.

Τα κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που μπορούν να διακριθούν (χωριστά ή σε διαφορετικούς σχεδιασμούς) είναι: έλλειψη αυτοελέγχου, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη σχολική εργασία,  πολεμική διάθεση, καταστροφικότητα, αμέλεια για τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων, βραδύτητα στη μάθηση. Επιπρόσθετες μορφές συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών περιλαμβάνουν περιθωριοποίηση, κατάθλιψη ή τάσεις αυτοκτονίας, αντικοινωνικές τάσεις και απογοήτευση, θυμό και απειλή  για πραγματική βία Τα παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες έχουν θεμελιώδη προβλήματα στη διαμόρφωση και διάκριση ουσιαστικών ενισχυτικών σχέσεων. Ίσως οδηγηθούν σε άρνηση ή απομόνωση στη σχολική τάξη.

Τρόποι Παρέμβασης στα Παιδιά με Συναισθηματικές και Συμπεριφορικές Δυσκολίες

Τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς αποτελούν μία «ανομοιογενή» ομάδα, η οποία απαρτίζεται από παιδιά που είναι κοινωνικά απομονωμένα μέχρι εκείνα που αρνούνται το σχολείο και παρουσιάζουν έλλειψη εκπαιδευτικής και κοινωνικής προόδου. Όλη αυτή η κατάσταση δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους δασκάλους και τους γονείς, όπως «θυμό», «απογοήτευση» και αίσθημα «ανεπάρκειας». Οι γύρω τους μπορεί να βιώνουν την αίσθηση ότι «έχω δοκιμάσει τα πάντα», να έχουν φτάσει στο τέλος του δρόμου και το τέλος να είναι η αίσθηση της αποτυχίας, της ματαίωσης ή της πλήρης απόρριψης του παιδιού με τη μορφή της αποβολής ή της τιμωρίας. Ωστόσο, οι αποβολές, οι αποκλεισμοί από το σχολείο και οι τιμωρίες στο σπίτι δεν οδηγούν στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών. Τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς δεν είναι «κακά» παιδιά. Είναι παιδιά με δυσκολίες, για τις οποίες δεν ευθύνονται αυτά, αλλά πληρώνουν τις συνέπειές τους. 

Η ενασχόληση και η βοήθεια των παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το σημαντικότερο είναι ότι κάτω από το πνεύμα των νέων αντιλήψεων, παγιώνεται σιγά - σιγά το πολύ ενδιαφέρον και ελπιδοφόρο μήνυμα:  η συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει!

Πολλοί παράγοντες πρέπει να εμπλακούν πέρα από τον ίδιο  το παιδί για την αποτελεσματική ανταπόκριση του σχολείου και της οικογένειας στις συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Θα εξετάσουμε τους τρόπους παρέμβασης μέσα από δύο προοπτικές:

þ     Το ρόλο του σχολείου και

þ     το ρόλο της οικογένειας.

Ο Ρόλος του Σχολείου

To σχολείο κατέχει έναν ουσιαστικό ρόλο στην αρωγή των παιδιών με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες εφόσον αποτελεί το συνδετικό κρίκο της οικογένειας με την κοινωνία και ταυτόχρονα απασχολεί αυτά τα παιδιά πολλές ώρες της ημέρας

 

Τα βασικά συστατικά που τα σχολεία μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να χειριστούν αποτελεσματικά τους μαθητές με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες είναι:

ü     Μία κοινή σχολική πολιτική, η οποία ορίζει ξεκάθαρες ακαδημαϊκές και συμπεριφορικές προσδοκίες που είναι πραγματοποιήσιμες και σημαντικές για τους μαθητές.

ü     Ένα καλά σχεδιασμένο και δομημένο με συνοχή Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών το οποίο περιέχει την κατάλληλη ποικιλία δραστηριοτήτων και ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Μελέτες έχουν δείξει ότι η σωματική εκπαίδευση, το δράμα, η μουσική και οι χειροτεχνίες είναι δραστηριότητες οι οποίες συνδυάζουν δημιουργικές και θεραπευτικές δυνατότητες. Η τεχνολογία της πληροφορίας και της επικοινωνίας καθώς και η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει αποδειχτεί ότι συμβάλλει σημαντικά ώστε τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς να βελτιώσουν την επικοινωνία, την αυτο-έκφραση, την αυτο-εκτίμηση και την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων.

ü     Σχεδιασμός και εφαρμογή Προγραμμάτων Συμπεριφοράς και ιδιαίτερα Ατομικών Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων.

ü     Λειτουργική καταγραφή των δυνατοτήτων και των προβλημάτων. Είναι ανάγκη πριν από τα προβλήματα να αποκαλύπτονται και να καταγράφονται οι θετικές πλευρές της συμπεριφοράς των παιδιών, οι οποίες μάλιστα τονίζονται.

ü     Θετική προσέγγιση στη συμπεριφορά του παιδιού, η οποία δίνει έμφαση στη χρήση ανταμοιβών και συμπεριφορών προτύπων για τα παιδιά, παρά στην επιβολή τιμωριών.

ü     Ευκαιρίες στους μαθητές να συμμετέχουν και να συνεργάζονται στη φροντίδα του σχολείου.

ü     Το σχολείο οφείλει να διασφαλίζει: αντικειμενικότητα, ευελιξία, θαλπωρή, επιείκεια, συναισθηματική σταθερότητα, ευδιάκριτες προσδοκίες και όρια. Παράλληλα, να επιδεικνύει αληθινή ανησυχία για αυτά τα παιδιά και προθυμία για επικοινωνία.

ü     Εξειδικευμένη κατάρτιση των εκπαιδευτικών ώστε να αποκτήσουν τη γνώση των διαθέσιμων τεχνικών, στρατηγικών και προγραμμάτων μέσα από τις ποικίλες θεωρίες, προκειμένου να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν την κατάλληλη παρέμβαση μέσα στη σχολική τους τάξη.

ü     Μέθοδοι καθοδήγησης από ανώτερους και ειδικούς, οι οποίες περιλαμβάνουν συμβούλια με τους συναδέλφους και λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις των γονέων και των μαθητών.

ü     Υποστηρικτικές και πλήρεις σεβασμού σχέσεις ανάμεσα στους δασκάλους, τους δασκάλους και τους μαθητές, το σχολείο και τους γονείς και ανάμεσα στο σχολείο και παράγοντες εκτός σχολείου.

ü     Συνεργασία με ειδικούς και την οικογένεια. Το να εργάζεσαι με τις οικογένειες για την αντιμετώπιση των συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών είναι ιδιαίτερα ουσιαστικό γιατί οι εκπαιδευτικοί και οι ειδικοί θα μπορέσουν να αναπτύξουν «μία πλήρη εικόνα» του παιδιού και του κόσμου του. Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι αναπτύσσονται περισσότερα οφέλη με προγράμματα υποστήριξης στο σπίτι για το παιδί και την οικογένεια.

 

Ο Ρόλος της Οικογένειας

Η οικογένεια και ιδιαίτερα ο ρόλος της οικογένειας απέναντι στο παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς είναι σημαντικός και για ερμηνευτικούς και για πρακτικούς λόγους:

1)     οι γονείς είναι συνήθως οι πρώτοι που ορίζουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους ως προβληματική

2)     οι γονείς –και η ευρύτερη οικογένεια – είναι αυτοί που μπορούν να δημιουργήσουν ή να κατευνάσουν το πρόβλημα του παιδιού.

3)     οι γονείς έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην τροποποίηση της συμπεριφοράς.

 

Ειδικότερα οι γονείς οφείλουν:

ü     Να εκπαιδευτούν να είναι γονείς, εφόσον η γονικότητα έχει χαρακτηριστεί ως μια πολύπλοκη διεργασία και ως η απόλυτη άσκηση στην ταπείνωση.

ü     Να μάθουν να αποδέχονται και να παραδέχονται το παιδί τους ως άνθρωπο που έχει αξία για αυτό που είναι.

ü     Να περιορίσουν τα αρνητικά σχόλια για τα παιδιά τους και να αυξήσουν τα θετικά σχόλια χωρίς υπερβολές και κολακείες.

ü     Να θέτουν όρια και υποχρεώσεις.

ü     Να ενθαρρύνουν και όχι να επαινούν το παιδί μόνο. Ο έπαινος είναι ένα εξωτερικό κίνητρο και δίνει αξία στη συμπεριφορά, ενώ η ενθάρρυνση αναγνωρίζει τη συμβολή και βοηθάει τα παιδιά να νιώσουν χρήσιμα. Η ενθάρρυνση δίνει αξία στον άνθρωπο και στη συνέχεια ενεργοποιεί τις δυνάμεις του για έργο.

ü     Να έχουν θετικές αλλά όχι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες για τα παιδιά τους. Να θέτουν στόχους ρεαλιστικούς και πραγματοποιήσιμους.

ü     Οι γονείς θα πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί και να του μάθουν να λύνει τα προβλήματά του. Επιπλέον, να το βοηθήσουν να δοκιμάσει τη σχέση ανάμεσα στις πράξεις και τις συνέπειές τους.

ü     Θα πρέπει να εφαρμόζουν οι ίδιοι τη συμπεριφορά και τη στάση που απαιτούν από τα παιδιά.

ü     Να αναπτύσσουν άμεση επικοινωνία, διάλογο και όχι μονόλογο.

ü     Να δουν την πηγή και το σκοπό της προβληματικής συμπεριφοράς και

ü     να είναι ανοιχτοί στη γνώμη και τη βοήθεια των ειδικών.

 

Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς οφείλουν να αρχίσουν να χρησιμοποιούν ένα νέο λεξιλόγιο. Το παραδοσιακό λεξιλόγιο της δύναμης: Ελέγχω, Κατευθύνω, Τιμωρώ, Απειλώ, Θέτω τα όρια, Επιβάλλω το νόμο, Επιπλήττω, Κατσαδιάζω, Διατάζω ή Απαιτώ, πρέπει να αντικατασταθεί από ένα νέο λεξιλόγιο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων: Δημοκρατική λύση των συγκρούσεων, Επιρροή, Αντιμετώπιση, Διάθεση συνεργασίας, Ενδιαφέρον, Λήψη αποφάσεων από κοινού, Αμοιβαία συμφωνία, Παραδοχή του παιδιού.

Συμπερασματικές Επισημάνσεις

þ    Οι προβληματικές συμπεριφορές των παιδιών δεν είναι αδικήματα, είναι απλά χρονοβόρες, κουραστικές και αγχογόνες για τους δασκάλους και τους γονείς. Έχουν ωστόσο, θετική πρόγνωση με τη χρήση απλών, θετικών, συμπεριφοριστικών τεχνικών.

þ    Οι καλά θεμελιωμένες συνεργασίες ανάμεσα στο σχολείο, το σπίτι και τους ειδικούς, οι οποίες βασίζονται στην ειλικρινή επικοινωνία, την πληροφόρηση, τον αμοιβαίο σεβασμό και την εμπιστοσύνη θα δημιουργήσουν την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση και βοήθεια των παιδιών με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες.

þ    Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς οφείλουν να δουν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς: ανάγκη για αγάπη, προσοχή, αποδοχή και αναγνώριση. Επιπρόσθετα, πρέπει να προσπαθήσουν να καταλάβουν και να αξιολογήσουν τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς ως προσωπικότητες και ως παιδιά με ιδιαιτερότητες πριν από κάθε προσπάθεια παρέμβασης.

þ    Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κοιτάξουμε το παρόν και το μέλλον των παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς μέσα από τα δικά τους μάτια και να προσπαθήσουμε όλοι μαζί, σχολείο, εκπαιδευτικοί, γονείς και ειδικοί να συναντήσουμε και να καταλάβουμε αυτά τα παιδιά.

Επίλογος

Πρέπει να τονιστεί ότι τα παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες αποτελούν ένα κόσμο μπερδεμένο, ανασφαλή, συχνά εχθρικό και κάποιες φορές πολύ μοναχικό. Σημαντικό μέρος αυτού του κόσμου έχουν οι οικογένειές τους, το σχολείο αλλά και όλοι μας. Χρέος μας είναι να φτιάξουμε αυτό τον κόσμο και να του δώσουμε το χαμόγελο που του ανήκει, το δικαίωμα στη δημιουργία, την ανάπτυξη και προπάντων το δικαίωμα στην ίδια τη ζωή…

                  ²²²²²²²²                   

                                                           

           ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ►►►

 

                                                                      

Κεντρική σελίδα